بر اساس رواياتي؛ مانند روايت نبوي “اول ما خلق الله نوري”(1) كه حضرت رسول (ص) خودشان را اولين ظهور حق معرفي مي­كنند و روايت امير المؤمنين (ع) كه فرمود: “ما للّه آية اكبر منّي(2 )و مضامين بلند زيارت جامعه كبيره و روايات ديگر و توصيف اهل بيت (ع) در قرآن، كامل ترين مصداق خليفةالله، چهارده معصوم (ع) هستند.

همۀ انبیا و مرسلین نیز در مراتب مادون آن وجود های نورانی، انسان کامل و خلیفةالله هستند. چنان که در این آیه، از حضرت آدم و در روایاتی از برخی انبیا صراحتاً با واژۀ خلافت یاد شد.(3)هم چنین در آیات و روایات، برخی از افعال الاهی به انبیا نسبت داده شد؛ مانند شکافته شدن دریا به دست موسی (ع)، گلستان شدن آتش برای حضرت ابراهیم (ع)، مسخر شدن باد و غیره برای حضرت سلیمان (ع)، شفای نابینا و احیای مردگان به دست عیسی (ع) و مواردی دیگر که به عنوان نمونه­هایی از تصرف در عالم، خبر از خلافت الاهی آنان می­دهد.

بعد از رتبۀ چهارده معصوم و انبیا و مرسلین، برخی از انسان های وارسته و متدین و دارای علم و عمل صالح نیز به اندازۀ علم و یافت اسمای الاهی، در مرتبۀ مادون انبیا و با واسطۀ آنان، مصداق خلیفةالله هستند. چنان که به عنوان نمونه در قرآن، خداوند، جهاد رزمندگان را به خود نسبت می­دهد؛ مانند: “فلم تقتلوهم و لکن الله قتلهم(4)و “قاتلوهم یعذّبهم الله بایدیکم و …(5)که در این آیات، امور فراوانی که به دست مجاهدان پرهیزکار ظاهر شده به خداوند استناد داده شده است. نیز در روایات، بعضی از صحابه مانند سلمان (6) و… “منّا اهل البیت” لقب گرفتند که بیانگر خلافت بدون واسطۀ  آنها از اهل بیت در حد وسعت وجودی هر یک از آنها و خلافت با واسطۀ الاهی آنان است.

می­توان از عرفای کامل و اهل کرامتی که نام و شرح حال آنان در کتاب های تذکره­ نویسان آمده است، نیز به عنوان مصادیق خلیفة الله یاد کرد.

برای مطالعۀ بیشتر مراجعه شود به:

۱٫ تفسیر المیزان، ذیل آیات ۳۰ تا ۳۴ سورۀ بقره.

۲٫ تفسیر تسنیم، جوادی آملی، عبدالله، ج ۳، ص ۱۷ – ۳۲۱٫

پاورقی: